توسعه محصول و کسب و کار نرم افزار

همونطور که می‌دونید یوزر اینترفیس یکی از اصلی‌ترین پارامترهای موفقیت یک نرم‌افزار به‌حساب می‌آید. بسیاری از شرکت‌های تولید‌ کننده نرم‌افزار در دنیا، نگاه ویژه‌ای به این مساله دارند بطوری‌‌که این موضوع باعث افزایش سطح سلیقه مخاطب شده. این روزها اکثر افراد اینترفیس محصولات Apple و یا Android رو دیدن، تحت تاثیر بازی‌های مختلف موبایل‌ها و تبلت ها قرار گرفتن،  در خیلی از وب‌سایت‌های مطرح اجتماعی عضو هستند و حتی این تغییر ظاهر برنامه رو در محصولات جدید مایکروسافت هم خواهند دید. به یکباره یک تحول اینترفیسی در حال شکل‌گیری.ِ اما این عزم به تغییر از کجا ناشی شده؟ آیا اینترفیس‌های قبلی با استقبال مواجه نشده بودن؟ آیا ضعفی در کاربری بوده؟ جدای از بحث رقابتی و تجاری ذکر این نکته مهم ِکه لزوم تغییر همیشه نارضایتی از شرایط موجود نیست بلکه میل به پیشرفت و بهبود کاربری هم میتونه یه دلیل خوب برای تغییر باشه. متاسفانه این نکته یک مساله همیشه فراموش شده در توسعه نرم افزارهای ایرانی هست بطوریکه دلیل تغییر معمولاً رفع عیب موجود هست تا بهبود و بهترکردن وضعیت موجود. مسلماً پله رفع عیب همیشه پایین‌تر از پله بهبود قرار داره و در دنیای توسعه نرم‌افزار همه به فکر رفتن به پله‌های بالاتر از بهبود و ارتقاء هستن و ما بین پله رلیز محصول و پله رفع عیب موندیم! پس بعنوان یک جرقه خوب، این مهم در ذهنمون باشه که دلیل تغییر ورژن و یا ارائه محصول جدید میتونه میل به بهبود و ارتقاء باشه حتی اگر مشتری از شرایط فعلیش راضی باشه.( البته این رو هم باید گفت که متاسفانه همیشه شرایط کاری ایجاب نمی‌کنه بتونیم این کار رو انجام بدیم ولی این مساله، موضوعی است که در بعد حرفه‌ای و تجاری می‌بایست حتماً جدی گرفته شه و براش برنامه‌ریزی کرد).

بی شک اهمیت اینترفیس یک محصول نرم افزاری بر همگان روشنِ و نیازی به توضیح در این مورد نیست. اما اون چیزی که شاید به نظر جالب بیاد ارتباط Agile و طراحی اینترفیس هست. من قبل از اینکه وارد این قسمت بشم ویژگی‌های کلی یک اینترفیس خوب رو خلاصه وار راجع بهش صحبت می‌کنم و در آخر به مواردی که یک تیم توسعه اجایل در طراحی واسط کاربری باید انجام بده خواهم پرداخت.

از آنجایی که معمولاً وظیفه طراحی UI بعهده شخصی با عنوان Web Designer ،UI Designer و یا Front-end Developer هست بهترِ درابتدا ببینیم این شخص چه حیطه مسئولیتی داره. من قبلاً راجع به کلیات حرفه طراحی وب صحبت کردم ولی موارد ذیل شرح کامل‌تر مسئولیت‌های یک طراح واسط کاربری در یک تیم توسعه هست. البته شاید این نقش ها دارای کمی اختلاف با هم باشند ولی کلیاتشون همین ها هست:

1. Graphic UI Design
2. User Experience Design
3. Information Architecture
4. Front-end Development

ممکن ِ تا بحال فکر می‌کردیم که صرفاً یک طراح موارد اول و آخر رو باید انجام بده اما اون چیزی که یک توسعه دهنده واسط کاربری رو از دیگران متمایز می‌کنه میزان آشناییش با موارد ۲ و ۳ هست. مسلماً خیلی از برنامه‌ها رو دیدید که برای رسیدن به یه آیتم از منوهایی سر در میارید که اصلاً ارتباطی به هم ندارند بعبارت دیگه برنامه  نقشه مسیر خوبی نداره یا اسم آیتم‌ها طوری انتخاب شده که با کارِ اون آیتم سازگار نیست و … مواردی از این قبیل مثال های پیش پا افتاده ای از موارد ۲ و ۳ هستند که گاهی اوقات از موارد ۱ و ۴ مهم‌تر هستند. شاید در طراحی یک وب سایت ساده این موارد خیلی به چشم نیایند ولی در یک برنامه Enterprise با ۱۰۰۰ فرم و مدیریت فرآیندهای پیچیده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شن. اما یک اینترفیس خوب چه ویژگی هایی باید داشته باشه؟

1. تمیزی. یکی از مهمترین ویژگی‌های یک اینترفیس خوب هست. معمولاً با یک نگاه میشه فهمید این اینترفیس تمیز هست یا نه. Outlook نمونه اینترفیس تمیز و این لینک نمونه یک اینترفیس غیر تمیزاست.
2. اختصار. خلاصه و مفید رو مسلماً شنیدید تا اونجایی که می‌شه در استفاده از آیتم‌ها، منوها، تصاویر و هر آنچه که با مخاطب ارتباط برقرار می‌کنه اختصار به خرج بدید. اختصار به این معنیست که اگر شما می‌تونید با دو تا حرف یا آیتم منظور رو برسونید دیگه نیازی نیست با ۱۰ تا مورد این کار رو انجام بدید. دقت کنید این اختصار منجر به عدم درک از موضوع نشه.
3. آشنایی. مخاطب با دیدن Tab می‌دونه که باید روی هر آیتم کلیک کنه و به دلیل تجربه‌های قبلی با اینترفیس‌های دیگه کاملاً با عملکرد این کنترل آشناست. آیکون setting، print و save در تمام برنامه‌ها یکسان هست. از مواردی که مخاطب اصلاً هیچ آشنایی باهاش نداره کمتر استفاده کنید.
4. پاسخگویی. سرعت برنامه برای کاربر خیلی مهمِ. خصوصاً در برنامه‌های تحت وب سرعت بارگذاری Front-end و Back-end تواماً مطرح است. شاید ضعف سرعت فقط در Back-end برنامه باشه ولی کاربر چیزی از کد پشت برنامه نمیدونه. روی یک دکمه کلیک کرده و همچنان Loading رو می‌بینه. نکته دیگه‌ای که در پاسخگویی باید انجام بگیره تعامل با کاربر هست. فرض کنید من یک فایل attach کردم اگر برنامه درصد آپلود فایل رو در هر لحظه به من بگه شرایط خیلی بهتر از این میشه که بعد از ۱۰ دقیقه من نمیدونم ۱ ساعت دیگه مونده یا یک دقیقه.
5. جذابیت. مسلماً عوامل زیادی در جذابیت اینترفیس از ترکیب رنگ گرفته تا حتی کنترل‌ها تاثیرگذار هست. جذاب کردن اینترفیس کار حرفه‌ای ها است و در اینجا UX یا User Experience که از وظایف یک طراح واسط کاربری بود پر رنگ‌تر می‌شه. ذکر این نکته مهم است که در شکل گیری جذابیت، به نوع مخاطب حتماً باید توجه کرد. اگر شما برای یک مدرسه که کاربرانش دانش‌‌آموزان هستند یک برنامه می‌نویسید جذابیت رو از نگاه یک نوجوان ۱۴ ساله باید تعریف کنید.
6. کارآیی. یک اینترفیس ابزاری است که شما رو از جایی به جایی دیگه می‌بره. از تهران تا اصفهان رو هم میشه با یک بنز S500 رفت هم با یک پراید. با هر دو هم با رعایت قوانین رانندگی در زمان برابر به مقصد می‌رسیم. اما کارآیی در اینجا لزوماً مدت زمان رسیدن به مقصد نیست، راحتی در سفر هم جزئی از کارایی وسیله نقلیه هست. مورد دوم و سوم در وظایف طراح واسط کاربری باعث افزایش کارآیی اینترفیس خواهد شد. مسلماً پیش اومده که بخواین یه عکس رو بک گراند موبایلتون بذارید و این تجربه در گوشی‌های مختلف مبین مقایسه بین کارآیی‌ گوشی‌های مختلف در انجام یک عملیات ثابت است. ذکر این نکته مهم است که کارآیی UI با کارآیی خود نرم افزار میتونه متفاوت باشه. بعنوان مثال وب سایت لینکدین جزء اون دسته از محصولات نرم افزاری شناخته شده است که علی رغم این که کارآیی موضوعی بالایی داره و با استقبال زیادی روبرو شده ولی متاسفانه کارآیی UI ضعیفی داره. همونطور که می بینید این اتفاق در یک پروژه حرفه ای هم احتمال وقوعش وجود داره. هرچه ابعاد پروژه بزرگ تر و پیچیده تر باشه مدیریت کارآیی UI هم مشکل تر می شه.

دقت کنید که “سادگی” در اینترفیس در قالب دو مورد تمیزی و اختصار بیان شد. به سادگی رسیدن واقعاً مشکل هست و اصل سادگی رو همیشه باید در طراحی UI رعایت کرد.

این موارد حداقل‌های یک اینترفیس خوب بودند. بعد از این آشنایی در قسمت سوم و آخر، نگاه عملی‌تری به بایدها و نبایدهای طراحی UI در تیم چابک می‌پردازم.